ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮಹಾಕಾಲ ದೇವಾಲಯವು 12 ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಇದು ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಮಹಾಕಾಳೇಶ್ವರ ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗವು ಸ್ವಯಂಪೂರ್ಣ ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗವಾಗಿದೆ. ಸ್ವಯಂಭು ಎಂದರೆ ಸ್ವಯಂ-ಸೃಷ್ಟಿ ಅಥವಾ ಸ್ವಯಂ ಪ್ರಕಟವಾದದ್ದು ಎಂದರ್ಥ.
ಮಹಾಕಾಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದ ವಿವರಣೆಯು ಶಿವ ಪುರಾಣದಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುವ ಅನೇಕ ಪುರಾಣ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ದೇಶ ಮತ್ತು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತದ ಜನರು ಮಹಾಕಾಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಬಾಬಾ ಮಹಾಕಾಲ್ ದರ್ಶನವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಎಲ್ಲಾ ಪಾಪಗಳು, ದುಃಖಗಳು ಮತ್ತು ನೋವುಗಳಿಂದ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಬರುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಮಹಾಕಾಲ್ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಭಸ್ಮ ಆರತಿಯು ಜಗತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.
ಪುರಾಣಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಲ್ಲಿ ಮಹಾಕಾಲ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಕಥೆಯಿದೆ. ಇಡೀ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಜನರನ್ನು ತುಂಬಾ ಅತೃಪ್ತಿಗೊಳಿಸಿದ್ದ ದೂಷಣನೆಂಬ ರಾಕ್ಷಸನಿದ್ದನು. ಆಗ ಶಿವನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷನಾಗಿ ದೂಷಣನನ್ನು ಕೊಂದನು. ಇದಾದ ನಂತರ, ಭಕ್ತರು ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸುವಂತೆ ಶಿವನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದಾಗ, ಶಿವನು ಮಹಾಕಾಲ್ ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು. ಅಂದಿನಿಂದ ಶಿವನೇ ಈ ನಗರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ.
ಮೊದಲು ಅವಂತಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಿದ್ದ ಇಡೀ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯು ಸ್ಮಶಾನ ಸ್ಥಳ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಮರಣದ ಅಧಿಪತಿಯೇ ಇಲ್ಲಿ ಮಹಾಕಾಲನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದ್ದಾನೆ. ಮಹಾಕಾಳೇಶ್ವರ ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗವು ದಕ್ಷಿಣ ದಿಕ್ಕಿಗೆ ಮುಖಮಾಡಿದೆ, ಇದು ತಂತ್ರ ವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಕಲಿಯಲು ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಬಹಳ ಮಂಗಳಕರವಾಗಿದೆ. ಈ ನಗರದ ಇತಿಹಾಸದಿಂದ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯ ರಾಜ ಸ್ವತಃ ಮಹಾದೇವನೇ ಆಗಿದ್ದಾನೆ.
ಉಜ್ಜಯಿನಿಯ ಮಹಾಕಾಲದ ಭಸ್ಮ ಆರತಿ ಬಹಳ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ. ಭಸ್ಮ ಆರತಿಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವವರ ಎಲ್ಲಾ ತೊಂದರೆಗಳು ದೂರವಾಗುತ್ತವೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿದೆ. ಈ ಭಸ್ಮ ಆರತಿಯ ವಿಶೇಷವೆಂದರೆ ಸ್ಮಶಾನದಲ್ಲಿ ಶವಗಳನ್ನು ಸುಟ್ಟಾಗ ಸಿಗುವ ಚಿತೆಯ ಭಸ್ಮದಿಂದ ಈ ಆರತಿಯನ್ನು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಗವಾನ್ ಶಿವನು ಸ್ಮಶಾನದ ಸಾಧಕನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಬೂದಿಯನ್ನು ಅವನ ಅಲಂಕಾರ ಮತ್ತು ಆಭರಣವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಪ್ರತಿದಿನ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಮಹಾಕಾಲ್ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಮೊದಲ ಆರತಿಯನ್ನು ಭಸ್ಮದಿಂದ ಮಾತ್ರ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈಗ ಕಾಲ ಬದಲಾದಂತೆ ಹಸುವಿನ ಸಗಣಿಯಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಬೆರಣಿ, ಶಮಿ, ಅರಳಿ, ಮುತ್ತುಗ (ಪಲಾಶ), ಆಲದ ಮರ, ನೆಲ್ಲಿಕಾಯಿ, ಬಾರೆ ಕೊಂಬೆಗಳನ್ನು ಸುಟ್ಟು, ಬಟದಟೆಯಿಂದ ಶೋಧಿಸಿ ಬೂದಿ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಈ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ, ಪಡೆದ ಬೂದಿ ಅಥವಾ ಭಸ್ಮವನ್ನು ಮಹಾಕಾಳೇಶ್ವರನಿಗೆ ಆರತಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮಹಾಕಾಳೇಶ್ವರ ಜ್ಯೋತಿರ್ಲಿಂಗವು ವಿಧಿ, ದುರದೃಷ್ಟ ಮತ್ತು ಸಾವಿನ ಭಯವನ್ನು ದೂರ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಭಸ್ಮವು ಪ್ರಪಂಚದ ನಿಜವಾದ ರೂಪವಾಗಿದೆ. ಒಂದು ದಿನ ಈ ಇಡೀ ಜಗತ್ತು ಈ ಬೂದಿ ಅಥವಾ ಭಸ್ಮದಲ್ಲಿ ಪರಿವರ್ತನೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರಪಂಚದ ಈ ನೈಜ ರೂಪವನ್ನು ಶಿವನು ತನ್ನ ಚರ್ಮದ ಮೇಲೆ ಯಾವಾಗಲೂ ಬಳಿದುಕೊಂಡಿರುತ್ತಾನೆ. ಅಂದರೆ ಮುಂದೊಂದು ದಿನ ಈ ಜಗತ್ತು ಶಿವನಲ್ಲಿಯೇ ಲೀನವಾಗುತ್ತದೆ.
ಮಹಾಕಾಳೇಶ್ವರ ಆಶೀರ್ವಾದದಿಂದ, ಕಾಲ ಅಥವಾ ಯಮರಾಜ ಕೂಡ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಮುಟ್ಟಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅವನು ಕಾಲೋ ಕೇ ಕಾಲ ಮಹಾಕಾಲ್. ಇದಲ್ಲದೆ, ‘ಕ್ಯಾ ಕರೇಗಾ ಕಾಲ್, ಜಬ್ ರಕ್ಷಾ ಕರೇ ಸ್ವಯಂ ಮಹಾಕಾಲ್’ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ, ಅಂದರೆ, ರಕ್ಷಕನೇ ಸಾವಿನ ಅಧಿಪತಿಯಾಗಿದ್ದರೆ ಸಾವು ಏನು ಮಾಡಬಹುದು ಎಂಬುದಾಗಿದೆ.
